واحد خبر mobile.ir : بحران جهانی چیپ‌ست این روزها همه فعالان دنیای IT را درگیر خود ساخته و حتی به متوقف شدن تولید آیفون برای اولین بار در بیش از یک دهه انجامیده است. این بحران جدا از تولیدکنندگان موبایل مثل سامسونگ، شیائومی و Oppo، به تولیدکنندگان کامپیوتر مثل Dell، HP و ایسر، سازندگان کنسول‌های بازی مثل سونی و نینتندو و حتی سازندگان لوازم خانگی همچون دایسون و LG Electronics نیز ضربه‌های بزرگی را وارد ساخته و به‌ویژه این روزها مشکل تحویل به موقع کالا در فصل تعطیلات آخر سال میلادی را به‌وجود آورده است. در ریشه‌یابی علت این مشکل معمولا از کروناویروس سخن به میان می‌آید اما به‌راستی علت تمامی این مشکلات به پاندمی COVID-19 مرتبط است؟

Nikkei Asia نظر متفاوتی دارد و حداقل بخش بزرگی از ریشه این اتفاق را به دوران پیش از کرونا و تنش‌های مابین چین و آمریکا به‌خصوص بر سر شرکت هواوی مرتبط می‌دهند. مطابق اطلاعات ارائه شده در این گزارش، هواوی بیش از سه سال پیش در دسامبر 2018 و پس از دستگیری Meng Wanzhou، مدیر ارشد مالی این شرکت در کانادا و قرار گرفتن این شرکت در لیست سیاه تجاری آمریکا، اقدام به ذخیره و انبار گسترده قطعات حیاتی از چیپ‌ست‌های پردازشی تا قطعات اپتیکال و نوری گرفت؛ بیماری فراگیری که به‌سرعت به دیگر شرکت‌های فناوری چینی نیز سرایت کرد و به جرقه بزرگی در سطح ملی برای احتکار هرچه بیشتر قطعات و تجهیزات حیاتی برای جان سالم به‌در بردن از هرگونه تحریم احتمالی منجر شد.

Nikkei برای اثبات ادعای خود پنج کمپانی بزرگ چینی را که یا در لیست سیاه قرار گرفته یا به اتهام ارتباط با ارتش چین یا ایجاد خطر برای امنیت ملی زیر ذره‌بین قرار گرفته بودند را تحت نظر گرفته که جدای از شرکت آشنای شیائومی، در زمینه سوپرکامپیوترها، ساخت دوربین‌های امنیتی و سرورها فعال بوده و نام آن‌ها را در تصویر زیر می‌توان مشاهده کرد. این شرکت‌ها به‌گفته Nikkei پس از تهدید آمریکا مبنی بر تحمیل تعرفه‌های سنگین‌تر در مارچ 2018 و متعاقبا منع کردن شرکت مخابراتی پیشروی ZTE از استفاده از فناوری امریکا در آوریل همان سال، ذخیره انبار خود را فصل به فصل افزایش دادند تا جایی‌که ارزش ذخیره انبار آن‌ها در حد فاصل جولای تا سپتامبر امسال با ارتقاء سه برابری به رقم رکوردشکن 110 میلیارد یوان (چیزی نزدیک به 17.2 میلیارد دلار) افزایش پیدا کرد!

با دنبال کردن شواهد به نتایج جالب‌تری در این زمینه دست پیدا می‌کنیم جایی‌که مطابق تحقیقات Nikkei روی اسناد ثبت شده دولت فدرال آمریکا، این کشور در سال‌های 2019 و 2020 نزدیک به 150 کمپانی، موسسات تحقیقاتی و دانشگاه‌های چینی را در لیست سیاه وزرات بازرگانی آمریکا موسوم به Entity List قرار داد و در سال 2020 نیز با افزودن بزرگ‌ترین سازنده قراردادی چیپ در چین یعنی شرکت SMIC به لیست سیاه خود، این شرکت را از دسترسی به ابزارهای پیشرفته ساخت چیپ (که به میزان زیادی در کنترل شرکت‌های آمریکایی‌ست) برحذر داشت. این حرکت، در ابتدا مشتریان SMIC را به هجوم به سمت رقبای SMIC برای ثبت سفارش وا داشت اما پس از بدتر شدن بحران جهانی چیپ‌ست، این مشتریان مجددا چاره‌ای جز بازگشت به SMIC‌ را پیش روی خود ندیدند. به گفته Nikkei موجودی انبار SMIC و Hua Hong، دو شرکت بزرگ سازنده نیمه‌هادی در چین در سه‌ماهه مابین جولای تا سپتامبر سال جاری به‌ترتیب 58 و 292 درصد افزایش پیدا کرده؛ امری‌که شاید بتوان دلیل آن را طبق گفته‌های SMIC در تمایل مشتریان چینی به «تولیدات بومی» برای تقویت انعطاف‌پذیری زنجیره تأمین و کاهش اتکای آن‌ها به فناوری‌های خارجی جست‌وجو کرد.

دونی تنگ (Donnie Teng) یک تحلیلگر فناوری در مجموعه Nomura Securities ضمن اشاره به این مسئله بدیهی که این روزها همه در حال ذخیره قطعات الکترونیکی هستند می‌افزاید: «اگر آن‌ها این کار را نکنند، این مسئله در صورت روبرو شدن با شوک‌های ژئوپلیتیک می‌تواند به معنای مرگ یا زندگی برای یک کمپانی باشد.»

تنش‌های سیاسی همانطور که اشاره شد یکی از فاکتورهای اساسی در بحران کمبود چیپ‌ست به حساب می‌آید اما این طبیعتا به معنای عبور ساده از پاندمی COVID-19 و تأثیر آن بر همه جوانب زندگی امروزی نیست. کابوس کروناویروس که هنوز نیز بعد از گذشت نزدیک به 2 سال تقریبا در تمامی کشورهای جهان حضوری فعال و فراگیر دارد رفتار انسان‌ها و نیازهای آن‌ها از ابزارهای الکترونیکی مصرفی را به‌کل تغییر داد، کار کردن، آموزش و سرگرمی همگی به محیط خانه منتقل شد و این به معنای نیاز به تلویزیون‌های جدید، نوت‌بوک‌های تازه، مانیتورها، تبلت‌ها، تجهیزات ورزشی، کنسول‌های بازی و البته شبکه اینترنت پر سرعت (5G در مناطق پیشرفته‌تر) و حافظه‌های حجیم بود. برای مثال، صنعت کامپیوتر که برای یک دهه با کاهش تقاضا روبرو بود در سال گذشته با 13 درصد افزایش عرضه روبرو شد و تبلت‌ها که از شرایط مشابهی رنج می‌بردند نیز روند رو به رشد خود را برای سه فصل متوالی در سال جاری حفظ کرده‌اند.

خواب آشفته کروناویروس از بد روزگار با تغییرات ساختاری دیگری همزمان شد که به‌‌خودی خود پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای در دنیای IT به حساب می‌آمدند اما قوت گرفتن بازار آن‌ها همزمان با پاندمی COVID-19 شرایط بحرانی‌تری را پیش روی بشریت قرار داد؛ حرکت پر شتاب به سمت خودروهای الکتریکی، پذیرش گسترده شبکه 5G در سرتاسر جهان، ارتقاء نقش و جایگاه هوش مصنوعی و پردازش‌های سطح بالای کامپیوتری همه و همه معنایی جز افزایش نیاز به قطعات و چیپ‌ست‌های الکترونیکی نداشت و نگفته پیداست که زنجیره محدود و از قبل مختل شده تأمین کالا امکان چندانی برای پاسخگویی به این نیاز رو به رشد را در اختیار نداشت.

یک سال پیش بسیاری از مدیران اجرایی تأمین‌کننده تراشه با نگاهی به ظرفیت‌های تولید خود که همگی حداقل تا پایان سال 2021 از قبل رزرو شده بودند از آن با عنوان «مشکل خوشحال‌کننده» نام می‌بردند؛ این مشکل شیرین اما خیلی زود با کابوس مدیریت زنجیره تأمین برای یک سال کامل به تلخی گرایید تا جایی‌که یک مدیر ارشد اینتل در گفت‌وگو با Nikkei آن را این‌گونه توصیف کرده است: «امروز یک قطعه با کمبود روبروست، فردا، قطعه دیگری با مشکل دیگری روبرو می‌شود. این اختلالات می‌تواند در مناطق جغرافیایی مختلف ویتنام، مالزی، چین و دیگر مناطق رخ دهد. در گذشته ما فقط به فروش چیپ‌ها نیاز داشتیم اما حالا باید همه درخواست‌های کمک از مشتریان‌مان که سازنده دستگاه هستند را رسیدگی کنیم تا ببینیم که با توجه به آشنایی بیشتر ما با زنجیره تأمین، آیا قادر به حل کردن بعضی از تنگنا‌های آن‌ها هستیم؟»

در ریشه‌یابی این مشکلات از صنعت اتوموبیل نیز نمی‌توان به‌سادگی گذشت؛ جایی‌که پس از روبرو شدن سازندگان مختلف از فورد و نیسان گرفته تا تویوتا و BMW با مشکلی مشابه، به‌مرخصی فرستادن کارگران و کاهش چند میلیونی ظرفیت تولید، پای سیاست‌مداران در سطح امنیت ملی به موضوع گشوده شد و آمریکا، ژاپن و آلمان، سه اقتصاد بزرگ سازنده اتوموبیل فشارهای مضاعفی را بر سازندگان جهانی چیپ‌ست جهت افزایش تولید و در اولویت قرار دادن سازندگان خودرو وارد آوردند. این مسئله با این‌که به بهبود نسبی تولید در صنعت اتومبیل در سه‌ماهه پایانی سال 2020 انجامید، اما بحران تأمین قطعات الکترونیکی که از قبل با محدودیت‌های بزرگی روبرو بود را وارد فاز تازه‌ای کرد.

در این شرایط در حالی‌که دولت‌ها حداکثر تلاش خود را برای نگه داشتن صنعت اتومبیل در صف اول دریافت‌کنندگان چیپ‌ست متمرکز کرده بودند، سایر صنایع وابسته، یکی پس از دیگری بحران‌های بی‌سابقه‌ای را تجربه می‌کردند که زمان انتظار برای دریافت یک چیپ (از لحظه سفارش تا لحظه دریافت موسوم به lead time) را برای برخی محصولات مثل میکروکنترلرها، چیپ‌های مدیریت توان و چیپ‌های وای‌فای را به 52 هفته (یک سال!) و حتی بیشتر افزایش داد. و ماجرا حتی به این‌جا نیز ختم نمی‌شود چرا که شرکت‌ها برای جلو افتادن در صف انتظار، درخواست‌های بیش‌تر و بیش‌تری را ثبت می‌کنند. قیمت این اجناس طبیعتا به نحو چشمگیری نیز افزایش پیدا کرد جایی‌که برای برخی از آن‌ها صحبت از افزایش 200 تا 300 درصدی و حتی 10 تا 20 برابری به میان آمده است.

مدیر مالی ارشد شرکت نام‌آشنای Transcend (فعال در زمینه ارائه راه‌حل‌های ذخیره‌سازی، مولتی‌مدیایی و صنعتی) وضعیت فکاهی این روزها را به‌خوبی تشریح می‌کند:‌ «ما فردی را در مقابل کامپیوتر داریم که وب‌سایت‌های مختلف را چک می‌کند تا ببینیم می‌توانیم بعضی کالاهای نقطه‌ای را پیدا کنیم. اگر آن را پیدا کنیم آن را می‌گیریم.یک بار حتی به‌سرعت تلفن را برداشتیم و از بانک درخواست کردیم که محدودیت کارت اعتباری را افزایش دهد تا روی آن [کالا] پیشنهاد بدهیم. اگر [مثل سابق] مستقیما به سراغ تأمین‌کننده چیپ برویم به ما خواهند گفت که زمان انتظار حداقل 52 هفته است.»

با وجود تمامی مشکلات و بحران‌های پی در پی اشاره شده، همکاری نام‌های بزرگ در دنیای نیمه‌هادی، به تابیدن نور امیدبخشی در انتهای تونل منجر شده؛ جایی‌که میزان سرمایه‌گذاری روی تجهیزات نیمه‌هادی در سال 2021 با 34 درصد افزایش به 95.3 میلیارد دلار رسیده و این رقم در سال 2022 به‌گفته SEMI، یک انجمن جهانی صنعت تراشه، به 100 میلیارد دلار می‌رسد. سه شرکت بزرگ سازنده چیپ یعنی اینتل، TSMC و سامسونگ، تهاجمی‌ترین برنامه‌های توسعه ظرفیت خود را با تعهد 350 میلیارد دلاری در سال‌های آینده برای کمک به حل بحران کمبود چیپ آغاز کرده‌اند و شرکت چینی SMIC نیز در این میان به سه برابر کردن ظرفیت تولید خود متعهد شده است. البته ذکر این نکته نیز اهمیت دارد که بیشتر این سرمایه‌گذاری‌های جدید تا قبل از سال 2023 به افزایش ظرفیت تولید منجر نمی‌شود اما پس از پشت سر گذاشتن نقاط اوج پاندمی (حداقل در برخی مناطق جغرافیایی)، نشانه‌هایی از کاهش تقاضا برای بعضی محصولات الکترونیکی (مشخصا در تلویزیون‌ها، کروم‌بوک‌ها، ایربادهای بلوتوثی، IP کمراها و دیوایس‌های اینترنت اشیاء) در حال ظهور است که امیدواری‌هایی را برای کمتر کردن این بحران در میان‌‌مدت ایجاد می‌کند.