واحد خبر mobile.ir : مجموعه OpenSignal که در زمینه تهیه نقشه‌های پوششی ارتباطات بی‌سیم فعالیت می‌کند همواره در طی سالیان گذشته نقشه‌ها و آمار تفکیکی متعددی در رابطه با کیفیت و سرعت دیتای موبایلی در کشورها و مناطق مختلف تهیه کرده و بدین‌ترتیب تصویر کلی قابل استنادی از وضعیت این ارتباطات در اختیار محققان قرار داده است. این مجموعه در پایان هر فصل گزارشی از وضعیت 4G در هر دو زمینه پوشش و سرعت ارائه می‌کند اما این بار دست به اقدام تازه‌ای زده و گزارش جدیدی در مورد وضعیت پخش ویدئو روی گوشی‌های موبایل بر پایه شبکه‌های دیتا در کشورهای مختلف زده است. هدف از تهیه این گزارش اندازه‌گیری کیفیت محتوائی‌ست که کاربران عملا روی گوشی خود تجربه می‌کنند.

با اینکه در طی روز و در استفاده معمول از گوشی موبایل با طیف متنوعی از محتوا از متن، صدا و تصویر گرفته تا بازی و مرور وب روبرو هستیم اما در این میان محتوای ویدئویی بیشترین تأثیر ممکن را از کیفیت اینترنت می‌پذیرند و پائین بودن نرخ تبادل اطلاعات در تجربه کاربران تأثیر ویژه‌ای برجای می‌گذارد. از این رو با بررسی کیفیت پخش ویدئو توسط اپراتورهای موبایلی در کشورهای مختلف می‌توان به یک معیار عملی و کاربردی دست یافت که به روشنی از تجربه افراد از وضعیت دیتا در هر کشور سخن می‌‌گوید. OpenSignal برای تهیه این گزارش، تجربه ویدئوی موبایلی در 69 کشور در سرتاسر جهان را بررسی کرده که نتیجه به دست آمده از آن در برخی موارد کاملا خلاف انتظار و تا حدودی شگفت‌انگیز است چرا که کشورهای پیشرفته مجهز به پیچیده‌ترین شبکه‌ها و سریع‌ترین نرخ تبادل دیتای موبایلی، لزوما در زمره کشورهای دارای سریع‌ترین تجربه تماشای ویدئوی آنلاین نیستند که این موضوع بیش از آنکه به سرعت بالا در این شبکه‌ها وابسته باشد به عوامل دیگری بستگی دارد که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.

گزارش جدید OpenSignal در فاصله سه‌ماهه مابین 14 می تا 11 آگوست 2018 با بیش از 87 میلیارد اندازه‌گیری روی بیش از 8 میلیون دستگاه به دست آمده و بدین‌ترتیب از تنوع و گوناگونی مطلوبی در سطح جهانی برخوردار است. برای هریک از 69 کشور بررسی شده توسط اوپن‌سیگنال امتیازی از لحاظ کیفیت پخش ویدئو در نظر گرفته شده که از 0 تا 40، ضعیف، از 40 تا 55، منصفانه، از 55 تا 65، خوب، از 65 تا 75 بسیار خوب و در نهایت از 75 تا 100 عالی است. جالب اینکه، هیچ‌یک از کشورهای درون لیست به امتیاز عالی دست پیدا نکردند و حداکثر امتیاز به دست آمده نیز همچنان در محدوده بسیار خوب قرار می‌گیرد. تست مورد استفاده در این گزارش یک رویکرد منطبق بر استانداردهای ITU یا اتحادیه بین‌المللی مخابرات است که کیفیت ویدئوی پخش شده را با توجه به معیارهای مشخصی تعیین می‌کند. در این رویکرد عواملی مثل زمان لودینگ قبل از پخش ویدئو، کیفیت و رزولوشن تصویر و نرخ توقف در پخش ویدئو در نظر گرفته می‌شود و در نتیجه عدد اعشاری دقیقی به عنوان امتیاز نهائی ثبت می‌شود.

از بین 69 کشور حاضر در لیست اوپن‌سیگنال، 11 کشور امتیاز بسیار خوب را دریافت کرده‌اند که به معنای بارگذاری سریع ویدئو و توقف‌های نادر در حین پخش ویدئو حتی در رزولوشن‌های بالا است اما حتی در بین این کشورها نیز هنوز جا برای بهبود بیشتر وجود دارد و همانطور که اشاره شد هیچ کشوری عنوان عالی و امتیازی فراتر از 69 واحد را در این لیست کسب نکرده است. کشورهای اروپائی در بین دیگر کشورها، بهترین امتیاز را در زمینه کیفیت پخش ویدئو کسب کرده‌اند و نه‌تنها کشورهای اتحادیه اروپا در صدر این لیست جای دارند بلکه 9 کشور از 11 کشور دارای امتیاز بسیار خوب نیز در اروپا واقع شده‌اند. وضعیت کره‌جنوبی که دارای سریع‌ترین سرعت اینترنت در جهان است در این میان از سایرین جالب‌تر به نظر می‌رسد چرا که با وجود سرعت فوق‌العاده در این کشور، وضعیت پخش ویدئو در آن ایده‌آل نبوده و 15 کشور از آن عملکرد بهتری داشته‌اند. لازم به ذکر است که کره‌جنوبی در این آمار با کسب امتیاز 62.78 حتی در میان کشورهای بسیار خوب نیز جای ندارد. به گفته اوپن سیگنال تأثیر سرعت در پخش ویدئو، پدیده‌ پیچیده‌ای‌ست چرا که در شبکه‌های ضعیف، سرعت تبادل، تأثیر مستقیمی بر تجربه ویدئویی کاربران دارد اما با بالا رفتن سرعت، تأثیر این عامل بر کیفیت ویدئو کاهش پیدا می‌کند و عوامل دیگری در نحوه نمایش ویدئو تأثیرگذار خواهند بود. بدین‌ترتیب سرعت بالا، تضمینی برای بهترین تجربه ویدئویی نیست.

جمهوری چک از نگاه OpenSignal با کسب امتیاز 68.52 بهترین کشور در زمینه کیفیت پخش ویدئو در بین 69 کشور بررسی شده بوده و پس از آن مجارستان با امتیاز 67.89، نروژ با امتیاز 67.41 و بلژیک با امتیاز 67.20 جایگاه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند. جایگاه ایران در این لیست یکی مانده به انتها، یعنی جایگاه 68 با امتیاز 38.57 است و پس از ایران تنها یک کشور دیگر یعنی فیلیپین با امتیاز 34.98 قرار دارد. امتیازهای پائین در این لیست به گفته اوپن‌سیگنال به معنای تجربه نچندان فوق‌العاده در زمینه ویدئو با زمان بارگذاری طولانی‌مدت، قطع‌ شدن‌های پیاپی و ناتوانی در پخش بدون اشکال رزولوشن‌های بالاتر بوده این شرایط برای کشورهای حاضر در پائین لیست در رده ضعیف و منصفانه بیش از سایرین است. کشورهای اروپائی از همتایان آمریکائی خود در این زمینه پیشی گرفته‌اند و کشورهای آسیائی و خاورمیانه‌ای در قسمت‌های مختلف این لیست پراکنده شده‌اند. اوپن سیگنال به جز ایران، از هند و فیلیپین نیز به عنوان ضعیف‌ترین مناطق در زمینه پخش ویدئو نام برده که کاربران موبایل در آنها به زمان‌های طولانی بارگذاری، توقف در حین پخش و دسترسی به رزولوشن‌های پائین عادت کرده‌اند.

اوپن‌سیگنال در ادامه این گزارش، کشورها را براساس شاخص دیگری به نام سرعت کلی دانلود رده‌بندی کرده است؛ Overall Speed یا سرعت کلی، نرخ متوسط تبادل دیتای موبایلی‌ست که یک کاربر با توجه به در دسترس بودن شبکه‌های 3G یا 4G در هر کشور تجربه می‌کند. این شاخص از یک کشور به کشور دیگر با توجه به مراحل توسعه شبکه‌های نسل سوم و چهارم بسیار متغیر است و برای نمونه کشوری با اتصال سریع LTE اما پوشش ضعیف 4G ممکن است سرعت کلی و در نتیجه امتیاز پائین‌تری را نسبت به کشور دیگری با سرعت LTE ‌متوسط اما پوشش گسترده‌تر کسب نماید. در این لیست طبق انتظار کره‌جنوبی با سرعت کلی 45.58Mbps در جایگاه نخست قرار دارد و نروژ (با سرعت 40.25Mbps)، سنگاپور (با سرعت 38.11Mbps)، هلند (با سرعت 37.28Mbps)،‌ استرالیا (با سرعت 33.38Mbps) و بلژیک (با سرعت 32.86Mbps) جایگاه‌های بعدی را اشغال کرده‌اند.

شرایط ایران در این لیست بهتر بوده و در بین 69 کشور با سرعت 11.33Mbps در جایگاه 47 قرار گرفته است. در گزارش OpenSignal از وضعیت 4G در سه‌ماهه پایانی 2017 سرعت شبکه 4G در ایران رقم بالاتری برابر با 13.73Mbps را ثبت کرده بود.

چارت زیر رابطه مابین سرعت کلی و تجربه ویدئویی در کشورهای مختلف را نشان می‌دهد که در آن نقطه‌های حاضر در سمت راست و بالا نماینده کشورهائی هستند که در آنها هم سرعت بالای اینترنت و هم تجربه مناسبی از ویدئو در آنها ثبت شده است و در مقابل نقطه‌های حاضر در پائین سمت چپ نمودار به کشورهائی با سرعت پائین و تجربه نامناسب ویدئو تعلق دارد. نکته جالب در این نمودار حضور کشورهائی با سرعت نچندان فوق‌العاده اما تجربه ویدئوئی مناسب است که حتی از کشورهای دارای سرعت بالاتر نیز شرایط بهتری را در این زمینه ارائه می‌دهند.

طبق تحلیل اوپن سیگنال در سرعت‌های پائین‌تر از 14Mbps، سرعت اتصال، رابطه مستقیم و پایاپائی با کیفیت پخش ویدئو دارد و با کاهش یا افزایش آن تغییر چشمگیری در این زمینه دیده می‌شود اما در حوالی سرعت 15Mbps، اوضاع تغییر می‌کند و توزیع کشورها پیرامون این نقطه کاملا تصادفی و غیر قابل حدس است. به بیان دیگر در این سرعت، رابطه مابین نرخ تبادل دیتا در شبکه و کیفیت پخش ویدئو بسیار کم‌رنگ‌تر از سرعت‌های پائین‌تر از 15Mbps بوده و با بالاتر رفتن سرعت از رقم 20Mbps می‌توان به کلی از نقش سرعت در کیفیت ویدئو صرفنظر کرد. به عنوان شاهدی بر این ماجرا باید به 11 کشوری که در نمودار کیفیت ویدئو در رده بسیار خوب جای گرفته‌اند اشاره کرد که در بین آنها سرعت‌های کلی متفاوتی از 21Mbps تا 40Mbps وجود دارد و بهترین کشور در این زمینه یعنی جمهوری چک حتی در بین 10 کشور اول در زمینه سرعت اینترنت نیست!

بدین‌ترتیب اگر سرعت، نقش اساسی و تعیین‌کننده در کیفیت ویدئو ندارد، این نقش به عهده کدام فاکتور پنهانی‌ست؟ برای پاسخ به این سوال باید از نقش بیش از یک فاکتور سخن گفت که در صدر آنها زمان تأخیر یا Latency قرار دارد که زمان پاسخگوئی یک شبکه را نشان می‌دهد. هرچه زمان انتظار یک دستگاه برای شنیدن پاسخی از سوی سرور ویدئویی طولانی‌تر شود، زمان بارگذاری و پخش آن ویدئو نیز طولانی‌تر است و این عامل لزوما ارتباطی با سرعت شبکه ندارد. ثبات سرعت اتصال دیگر فاکتور مهم در این زمینه است؛ برای پخش یک ویدئوی آنلاین، لزوما به یک اتصال فوق‌ پرسرعت نیاز نداریم اما برای پخش سریع و بدون وقفه باید ثبات اتصال در طی نمایش ویدئو تضمین شود. به بیان دیگر اتصال پرسرعتی که در یک لحظه به نرخ تبادل 50Mbps می‌رسد و سرعت آن در لحظه‌ای دیگر تنها 2Mbps است در مقایسه با اتصال دیگری که به صورت مداوم سرعت 20Mbps را ارائه می‌کند از کیفیت پائین‌تری برخوردار است. حفظ سرعت اتصال البته به دلیل ماهیت شبکه‌های Cellular امر آسانی نیست چرا که یک ارتباط موبایلی برخلاف شبکه‌های سیمی که اغلب سرعت‌های تضمین‌‌شده‌ای در اختیار کاربران قرار می‌دهند، در یک فضای اشتراکی شکل گرفته که با تغییر تعداد کاربران و حجم دیتای مورد تقاضا توسط هر کاربر، ظرفیت در دسترس آن دوباره بین همه افراد، تقسیم و توزیع شده و بدین‌ترتیب ممکن است در هر لحظه نوسان بزرگی در یک اتصال مشخص ایجاد شود.

کیفیت پخش ویدئو همچنین به میزان زیادی به سیاست‌ اپراتورهای موبایلی نیز بستگی دارد؛ بسیاری از اپراتورها در کشورهای مختلف از فناوری‌های بهینه‌سازی ویدئو برای محدود کردن حداکثر رزولوشن در دسترس کاربران روی گوشی موبایل استفاده می‌کنند که بزرگ‌ترین مثال قابل ذکر در این زمینه به کشور آمریکا تعلق دارد؛ این کشور در رده‌بندی کیفیت ویدئوی اوپن‌سیگنال با امتیاز 46.8 در رده پائین و بخش منصفانه (fair) جدول قرار گرفته است حال آنکه با سرعت کلی 16.5Mbps انتظار کاملا بالاتری از این کشور می‌رود چرا که تقریبا همه کشورهای دارای سرعت حوالی 16Mbps و بالاتر، در زمینه تجربه ویدئو در جایگاه خوب (امتیازهای مابین 55 تا 65) قرار دارند. پاسخ این تناقض در ماهیت خاص بسته‌های اینترنت این کشور که به تازگی بسته‌های بی‌نهایت (Unlimited plans) در آنها پررنگ‌تر از همیشه شده‌اند نهفته است. در این بسته‌ها که از محبوبیت بالائی در این کشور برخوردارند به گفته اوپن‌سیگنال، محدودیت‌های مشخصی بر نمایش و استریم ویدئوی موبایلی اعمال شده و حداکثر رزولوشن ویدئو برای اکثر بسته‌های اینترنتی اینچنینی در این کشور تنها 480p است!

نکته جالب در این میان این است که حتی برداشتن این سقف و دسترسی به وضوح بالاتر در ایالات متحده لزوما به معنای بیشتر شدن امتیاز پخش ویدئو در این کشور نیست چرا که با توجه به نوع استریم ویدئو، وضوح 720p می‌تواند نزدیک به دو برابر دیتای بیشتری را نسبت به وضوح 480p مصرف کند و با در نظر گرفتن این نکته که در حال حاضر، ویدئو، بخش عمده دیتای موبایلی را تشکیل می‌دهد،‌ افزایش وضوح ویدئو تأثیر بزرگی بر دیتای مصرفی اپراتورهای موبایلی داشته و ترافیک بیشتری را ایجاد می‌کند. این ترافیک بیشتر به ازدحام و تراکم (congestion) دیتا منجر شده که بر سرعت و زمان تأخیر اپراتور تأثیر منفی برجای می‌گذارد. بدین‌ترتیب با بالا بردن رزولوشن، عملا از کیفیت شبکه به دلیل بیشتر شدن زمان لودینگ و تأخیر کاسته شده و این امر در نهایت تأثیر بزرگی بر امتیاز پخش ویدئو نخواهد گذاشت و چه‌بسا آن را با کاهش بیشتری نیز روبرو کند.

بدین‌ترتیب با توجه به موارد اشاره شده در بالا، شاید برای بهترین تجربه ویدئویی تحت شبکه‌های موبایلی به جای یافتن پاسخ در ساختارهای 3G و 4G ‌امروزی باید به انتظار آینده و حضور شبکه‌های نسل پنجم یا 5G با زمان‌های تأخیر پائین و معماری‌های شبکه با تراکم بالا بود.