واحد خبر mobile.ir : بر اساس آمار منتشر شده از سوی موسسه تحقیقاتی ABI، نزدیک به 76 درصد از کل گوشی‌های هوشمند فروش رفته طی سه‌ماهه پایانی سال 2014 مبتنی بر اندروید بوده‌اند. البته از این میزان تنها 54 درصد را می‌توان به طور کامل به نام سیستم‌عامل اندروید شرکت گوگل نوشت. 22 درصد باقیمانده اختصاص دارد به شاخه‌های فرعی اندروید (Android Forks) که فاقد تاییدیه و پشتیبانی شرکت گوگل بوده و بر مبنای کد متن‌باز اندروید توسعه یافته‌اند. این گروه از سیستم‌عامل‌های گوشی‌های هوشمند که در گذشته جایگاه قابل توجهی در بازار نداشته و عمدتا توسط چند شرکت بی نام و نشان چینی توسعه می‌یافتند، اکنون به سهم فروشی فراتر از گوشی‌های هوشمند مبتنی بر سیستم‌عامل iOS شرکت اپل و ویندوزفون مایکروسافت دست یافته و در میان توسعه‌دهندگان آن‌ها نام‌های بزرگی همچون Amazon و Xiaomi به چشم می‌خورد. با توجه به جایگاه مهم شاخه‌های فرعی اندروید در بازار گوشی‌های هوشمند، قصد داریم تا در این مطلب شما را با این گروه از سیستم‌عامل‌ها آشنا نماییم.

وضعیت فروش گوشی‌های هوشمند مبتنی بر سیستم‌عامل‌های مختلف در سه‌ماهه سوم و چهارم 2014 به گزارش ABI

چنان که در جدول فوق قابل مشاهده است، طی سه‌ماهه چهارم 2014 در مجموع نزدیک به 290 میلیون گوشی هوشمند مبتنی بر اندروید و شاخه‌های فرعی آن به فروش رفته است. نگاهی به آمار قبلی منتشر شده توسط موسسه ABI نشان می‌دهد که با وجود افزایش 55 میلیونی تعداد کل فروش گوشی‌های هوشمند نسبت به سه‌ماهه دوم 2014، سهم اندروید از 86 درصد بازار فروش گوشی‌های هوشمند به 76 درصد در سه‌ماهه چهارم کاهش یافته است. در واقع همانطور که Nick Spencer -- یکی از مدیران ارشد ABI -- در تحلیل این آمار اشاره نموده است، اندروید شرکت گوگل که در سال‌های اخیر بیشترین سهم بازار گوشی‌های هوشمند در اختیار داشته، به نظر می‌رسد که در نیمه دوم سال 2014 بخشی از سهم خود را در بازار گوشی‌های سطح بالا به iOS شرکت اپل و در بازار دستگاه‌های سطح پایین به شاخه‌های فرعی اندروید باخته است.

مفاهیم GMS و AOSP

به طور کلی شرکت گوگل برای سیستم‌عامل اندروید دو قطعه کد تولید می‌نماید. یکی از این دو با نام "بستر متن‌باز اندروید" (Android Open Source Platform) -- که به صورت اختصاری AOSP نامیده می‌شود -- به صورت رایگان و متن‌باز توسط گوگل منتشر می‌گردد تا مورد استفاده آزاد و عمومی اشخاص یا شرکت‌ها قرار گیرد. AOSP در واقع معادل با اسکلت اصلی سیستم‌عامل اندروید بوده و شامل سه بخش اصلی‌ست: نسخه‌ای از هسته لینوکس که برای اندروید آماده‌سازی گردیده، ماشین مجازی Dalvik (تا نسخه 4.4 کیت‌کت) و ART (در نسخه پنجم)، و قسمت‌هایی از رابط کاربری پایه اندروید (شامل اپلیکیشن تنظیمات، پنل اعلان‌ها و صفحه قفل).

قطعه کد دیگر Google Mobile Services یا به اختصار GMS نامیده شده و خود به دو قسمت اصلی تقسیم می‌گردد. قسمت اول با نام Google Play Services دربردارنده مجموعه‌ای غنی از API ها و سرویس‌های سیستمی است از جمله: API هایی برای بهره‌گیری از سرویس‌های Google Maps، موقعیت‌یابی، خرید درون‌برنامه‌ای، اتصال و ارتباط یکپارچه با +Google، پاکسازی اطلاعات از راه دور، شناسایی بدافزارها، و بسیاری سرویس‌های دیگر. قسمت دیگر GMS شامل مجموعه اپلیکیشن‌های خاص گوگل در Play Store است از جمله: Drive ،Play Store ،YouTube ،Maps ،Chrome ،Gmail ،Search و غیره. GMS بر خلاف AOSP متن‌باز نبوده و تولیدکنندگان برای بهره‌گیری از آن می‌بایست علاوه بر رعایت برخی الزامات فنی، دستگاه مربوطه را مورد اعتبارسنجی شرکت گوگل قرار دهند. با وجود اینکه به ادعای گوگل مجموعه GMS کاملا رایگان است، اما بنا به گزارش‌ برخی منابع معتبر، این فرایند اعتبارسنجی هزینه‌ای در حدود 0.75 دلار را به ازای هر دستگاه به تولیدکننده تحمیل می‌کند. چنانچه یک گوشی هوشمند این فرآیند اعتبارسنجی را با موفقیت گذرانده و مجوز GMS را دریافت نماید، تمامی اجزای GMS -- از جمله سرویس‌هایPlay و مجموعه نرم‌افزارهای خاص گوگل که از این سرویس‌ها بهره می‌گیرند -- را با خود به همراه خواهد داشت. بدین معنی که مجموعه GMS قابل تجزیه نبوده، امکان انتخاب برخی و صرف نظر از دیگر اجزای آن برای تولیدکننده فراهم نخواهد بود.

بر این اساس برای استفاده از سیستم‌عامل اندروید بر روی یک گوشی هوشمند دو مسیر کلی پیش روی تولیدکنندگان است. مسیر اول، همان راهکار مورد نظر گوگل بوده و عبارت است از اعتبارسنجی دستگاه، دریافت تاییدیه گوگل و در نتیجه بکارگیری AOSP و GMS در کنار یکدیگر. شرکت‌های شناخته شده‌ای همچون Sony ،HTC ،Samsung و یا LG معمولا گوشی‌های هوشمند خود را به همین روش تولید و عرضه می‌نمایند. در این حالت تولیدکنندگان می‌توانند تغییراتی را در ظاهر رابط کاربری سیستم‌عامل انجام داده و اپلیکیشن‌های تولیدی خود را در کنار اپلیکیشن‌های استاندارد گوگل به صورت از پیش نصب شده به کاربران ارائه نمایند. اگرچه گوگل از این مساله هم رضایت چندانی نداشته و از تولیدکنندگان می‌خواهد تا تغییرات زیادی در رابط کاربری ایجاد ننموده و از ارائه اپلیکیشن‌هایی که بطور مستقیم رقیب و جایگزین نمونه‌های گوگلی محسوب می‌شوند، اجتناب کنند. گوشی‌های هوشمند تولید شده با این روش بیشترین سازگاری را با انواع اپلیکیشن‌های گوگلی و غیر گوگلی خواهند داشت. از سوی دیگر این‌گونه دستگاه‌ها به شدت تحت کنترل و نفوذ گوگل و سرویس‌هایش قرار داشته و این وابستگی روز به روز در حال افزایش است. 

شاخه‌‌های فرعی اندروید

مسیر دومی که پیش روی تولیدکنندگان قرار دارد، استفاده از AOSP و صرف نظر از GMS است. این روش مستلزم صرف هزینه و وقت بیشتری از سوی تولیدکننده به منظور توسعه اپلیکیشن‌ها و API های لازم بوده و اما در عوض وابستگی شرکت تولیدکننده و دستگاه مربوطه را به قوانین و سرویس‌های گوگل تقریبا به صفر می‌رساند. این دسته از سیستم‌عامل‌ها اصطلاحا "Android Forks" نامیده می‌شوند که در این مطلب با عنوان شاخه‌های فرعی اندروید از آن‌ها یاد شده است. این شاخه‌های اندروید به دو نوع کلی تقسیم می‌شوند: سازگار و ناسازگار. شاخه‌های سازگار اندروید آن‌هایی هستند که در کنار استفاده از AOSP، از سند تعریف سازگاری اندروید (CDD) تبعیت نموده و مجموعه تست‌های سازگاری (CTS) که از سوی گوگل ارائه می‌گردد را با موفقیت گذرانده‌اند. سایر شاخه‌های اندروید که مبتنی بر AOSP بوده اما منطبق با CDD و CTS نیستند، شاخه‌های ناسازگار اندروید نامیده می‌شوند. سند CDD تعریف کننده سازگاری در میان جنبه‌های مختلف سخت‌افزاری و نرم‌افزاری دستگاه‌های اندرویدی است. از جمله حداقل مشخصات سخت افزاری همچون حداقل ظرفیت RAM، حداقل اندازه صفحه نمایش، وضوح تصویر، حافظه داخلی و غیره، و همچنین مشخصات نرم‌افزاری مورد قبول همچون رابط کاربری، API های بومی و مدل‌های امنیتی.

CTS هم تشکیل یافته است از مجموعه‌ای تست‌ها که در قالب یک بسته فایل‌های اندرویدی با پسوند apk. قابل دانلود بوده و به منظور تعیین سازگاری دستگاه با استاندارد‌های گوگل مورد استفاده می‌گیرند.

آن دسته از شاخه‌های اندروید که دارای سازگاری با استانداردهای تعریف شده گوگل باشند، امکان بهره‌گیری کامل از اکوسیستم Play -- متشکل از gApps و Play Services -- را خواهند داشت. برخی از این سیستم‌عامل‌ها همراه با اپلیکیشن‌ها و سرویس‌های گوگل ارائه شده و برخی فاقد این اجزا هستند. اما حتی در حالت دوم کاربر این امکان را خواهد داشت که در صورت تمایل از اجزای مختلف اکوسیستم Play بهره گیرد. از بارزترین شاخه‌های سازگار اندروید می‌توان به Cyanogen و MIUI اشاره نمود که هر دو به صورتی گسترده مورد استقبال کاربران و تولیدکنندگان قرار گرفته‌اند. Cyanogen بر روی برخی گوشی‌های ارزان قیمت از جمله محصولات شرکت نوظهور OnePlus به کاربران عرضه شده و شرکت Xiaomi که بیشترین سهم فروش در بازار چین را به خود اختصاص داده است، MIUI را به عنوان سیستم‌عامل پیش‌فرض محصولات خود برگزیده است. به علاوه این دو شاخه اندروید به صورت رایگان در اختیار عموم قرار داشته و بر روی بسیاری از گوشی‌های هوشمند اندرویدی قابل نصب و استفاده هستند.

از سوی دیگر شاخه‌های ناسازگار اندروید که بر روی زیرساختی از AOSP توسعه یافته‌اند، به طور رسمی امکان استفاده از سرویس‌های Play را نداشته و مبتنی بر اکو سیستم خاص خود هستند. اگرچه به صورت غیر رسمی و با root نمودن دستگاه، امکان دسترسی به Play Store و بهره‌گیری از نرم‌افزارها و خدمات گوگل برای این گروه نیز فراهم خواهد بود. سیستم‌عامل Fire OS به‌ کار رفته در گوشی‌های هوشمند شرکت آمازون و همچنین سری متوقف شده Nokia X از نمونه‌های غربی این گروه به شمار می‌روند.

از راست به چپ: Blackphone با سیستم‌عامل Oppo N1 ،PrivatOS با CyanogenMod و Amazon Fire Phone با Fire OS

چنانچه مشتاق هستید بدانید که تکلیف سیستم‌عامل‌ها و دستگاه‌های مبتنی بر اندروید تولید شده توسط تولیدکنندگان چینی در این دسته‌بندی چه می‌شود، باید گفت که بر خلاف آنچه احتمالا انتظار دارید، محصولات تولیدکنندگان بزرگ چینی از جمله Oppo ،Xiaomi و Gionee در دسته شاخه‌های سازگار اندروید قرار گرفته و امکان استفاده از Play Store و Play Services را دارند. با این وجود محصولاتی که توسط این شرکت‌ها برای بازار داخلی چین تولید می‌شوند، در حالت پیش‌فرض فاقد ابزارها و سرویس‌های گوگل بوده، از اکوسیستم و فروشگاه اپلیکیشن‌های خاص خود بهره می‌برند. در حالی که نمونه‌های ساخته شده با هدف بازارهای خارجی، مبتنی بر اکوسیستم گوگل و همراه با فروشگاه اپلیکیشن‌ها و سرویس‌های Google Play ارائه می‌گردند.

اندروید: باز یا بسته؟

در اوایل ورود اندروید به بازار دستگاه‌های همراه هوشمند، مجموعه GMS بسیار کوچک بوده و تنها تعداد کمی از اپلیکیشن‌های گوگل همچون Maps ،YouTube ،Gmail و Talk را شامل می‌شد. اما با گذشت زمان گوگل به مرور ابزارهای بیشتری همچون Search، Music و Calendar را در قالب اپلیکیشن‌ها از AOSP به GMS منتقل نمود. همچنین با معرفی Google Play Service در سال 2012، به تدریج ابزارهای مهم دیگری نیز در قالب این بسته سرویس‌ها و APIهای اندرویدی گوگل، در مجموعه متن-بسته GMS جای گرفتند. از جمله اجزای مهم این بسته می‌توان به APIهای مربوط به موقعیت‌یابی، Google Wallet ،Google Drive ،Google Maps ،Google+ ،Google Play Game Services و Google Mobile Ads اشاره نمود. البته بسیاری از APIهای اساسی -- همچون APIهای موقعیت‌یابی -- همچنان همراه با بسته متن-باز AOSP هم عرضه می‌شوند، با این تفاوت که اغلب APIهای جدید و پیشرفته‌تر به GMS اضافه شده و AOSP با همان APIهای قدیمی ارائه می‌گردد. در نتیجه اپلیکیشن‌هایی که از چنین API های جدیدتری استفاده می‌نمایند، وابسته به GMS بوده و بر روی آن دسته از شاخه‌های فرعی اندروید که فاقد GMS هستند، قابل اجرا نخواهند بود.

البته نمی‌توان ادعا نمود که هدف اصلی گوگل از معرفی بسته Google Play Services و قرارگیری آن در مجموعه متن-بسته GMS، مقابله با شاخه‌های فرعی اندروید و توسعه‌دهندگان آن‌ها بوده است. با قرارگیری مجموعه سرویس‌های گوگل در یک بسته واحد که همچون سایر اپلیکیشن‌های اندرویدی از طریق Play Store و دیگر فروشگاه‌های اپلیکیشن‌های اندروید قابل دریافت و بروزرسانی‌ست، دیگر خبری از انتظارهای طولانی و گاه ابدی کاربران برای دریافت نسخه جدید این APIها در قالب بروزرسانی سیستم‌عامل از سوی تولیدکنندگان دستگاه‌های اندرویدی نیست. بدین ترتیب گوگل با بروزرسانی APIهای مربوط به سرویس‌های خود از طریق Play Services موفق شده است تا مشکل پراکندگی و تعدد نسخ مختلف را حداقل در زمینه APIهای مورد استفاده در اندروید تا حد بالایی برطرف نماید. Sundar Pichai نایب رئیس گوگل در کنفرانس Google I/O 2014 اعلام نمود که هر 6 هفته نسخه جدیدی از Play Services ارایه گردیده و با این وجود 93 درصد از کاربران فعال اندروید، آخرین نسخه این بسته را در اختیار دارند. این در حالی‌ست که بنا به آمار ارایه شده توسط گوگل، تنها نزدیک به 12 درصد از کاربران فعال اندروید از آخرین نسخه آن -- یعنی Lollipop -- بهره برده و به عنوان نمونه بیش از 37 درصد آن‌ها همچنان نسخه‌ای از این سیستم‌عامل که در سال 2012 ارایه شده بود -- یعنی اندروید Jelly Bean -- را مورد استفاده قرار می‌دهند. بعلاوه Play Services تاثیر بسزایی در بهبود امنیت اندروید داشته و همچنین امکانات و مزایای مختلف دیگری را چه برای کاربران و چه توسعه‌دهندگان به ارمغان آورده است. در کنار تمامی این مزایا، نمی‌توان از تاثیر بسزای Play Services بر افزایش کنترل و سلطه گوگل بر روی اندروید و دشوار نمودن کار توسعه شاخه‌های فرعی اندروید چشم‌پوشی نمود. اپلیکیشن‌های مختلف اندرویدی برای ارتباط با سرویس‌های گوگل و بهره‌گیری از آن‌ها، از APIهای موجود در این بسته استفاده می‌نمایند. بنابراین خلع وجود Play Services در مجموعه متن-باز AOSP، مشکلات فراوانی را برای توسعه‌دهندگان شاخه‌های فرعی اندروید ایجاد می‌نماید. به نحوی که حل این مشکلات و ارایه مجموعه سرویس‌ها و APIهای جایگزین، کار مهندسی سنگینی را به همراه داشته و در نتیجه وقت، هزینه و توان فنی بالایی را طلب می‌کند.

بدین ترتیب گوگل با هر نسخه از اندروید کار را برای آن دسته از توسعه‌دهندگان شاخه‌های فرعی اندروید که خواهان استقلال و عدم وابستگی به گوگل هستند، سخت‌تر نموده است. امروز کار برای ساخت این گروه از شاخه‌های اندروید به مراتب نسبت به سال‌های ابتدایی ظهور اندروید و یا حتی نسبت به زمانی که آمازون اقدام به توسعه Fire OS نمود، سخت‌تر شده است. با وجود این که گوگل که بارها بر باز و آزاد بودن اندروید تاکید داشته و اعلام نموده است که از توسعه شاخه‌های فرعی اندروید استقبال می‌نماید، در واقع چنین به نظر می‌رسد که با تلاشی جدی سعی دارد تا اندروید را در عمل بسته و تحت کنترل قاطع خود نگاه دارد. به همین منظور مجموعه GMS به نحوی طراحی گردیده است تا توسعه شاخه‌های فرعی و آزاد اندروید را با محدودیت و مشکل روبرو نماید. اگرچه این حرکت گوگل تا حدودی وجهه این شرکت را نزد گروهی از تولیدکنندگان، کارشناسان و علاقمندان به دنیای نرم‌افزارهای باز خدشه‌دار نموده است، اما اعتقاد دست‌اندرکاران اندروید در شرکت گوگل بر این است که این راهکار تاثیر مهمی که بر کاهش پراکندگی و حفظ انسجام پلتفرم اندروید داشته، و در نهایت می‌تواند تجربه بهتری را برای کاربران این سیستم‌عامل فراهم نماید.

البته گوگل برای مهار شاخه‌های فرعی اندروید به این اقدامات محدودساز بسنده ننموده و با اجرای پروژه Android One از سال 2014، سعی نموده است تا با توجه و حضور جدی در بازار گوشی‌های هوشمند ارزان قیمت، به سلطه شاخه‌های فرعی اندروید در این بازار خاتمه دهد. گوگل در قالب این پروژه به طراحی، توسعه و پشتیبانی مجموعه‌ای از گوشی‌های هوشمند می‌پردازد که کار ساخت آن‌ها توسط تولیدکنندگان مختلف طرف قرارداد گوگل انجام گرفته و بازار گوشی‌های هوشمند ارزان قیمت را در خارج از چین و به ویژه در کشورهای در حال توسعه هدف قرار می‌دهد. در حال حاضر این گوشی‌های هوشمند به طور رسمی در بازار کشورهای هند، بنگلادش، اندونزی، میانمار، فیلیپین، سریلانکا و ترکیه عرضه می‌شوند.

وضعیت شاخه‌های فرعی اندروید در بازار

اگرچه فروش گوشی‌های هوشمند مجهز به شاخه‌های فرعی اندروید در سال‌های اخیر همواره در حال افزایش بوده است، اما آمار و ارقام حاکی از آن است که سرعت رشد این گروه از سیستم‌عامل‌های موبایل با کاهش روبرو شده و اقدامات گوگل در جهت مهار این موج بدون تاثیر نبوده است. سهم شاخه‌های فرعی اندروید از بازار فروش گوشی‌های هوشمند که در سه‌ماهه چهارم سال 2013 نسبت به مدت مشابه از سال 2012 رشدی 137 درصدی را تجربه نموده بود، در سه‌ماهه چهارم سال 2014 تنها با 20 درصد رشد نسبت به مدت مشابه از سال قبلش، به رقم 85 میلیون دستگاه رسید. نمودار زیر که بر اساس آمار منتشر شده توسط موسسه ABI تنظیم گردیده است، شرایط فروش گوشی‌های مجهز به اندروید شرکت گوگل و شاخه‌های فرعی اندروید در سه‌ماهه چهارم سال‌های 2012، 2013 و 2014 را به تصویر کشیده است.

طی سه‌ماهه چهارم سال 2012، حدود 20 درصد از کل فروش گوشی‌های هوشمند مبتنی بر اندروید -- اندروید گوگل و AOSP -- به شاخه‌های فرعی اندروید اختصاص داشته است. این نسبت در سه‌ماهه چهارم سال 2013 به 32 درصد رسیده و طی سه‌ماهه چهارم 2014 نیز شاخه‌های فرعی اندروید در حدود 29 درصد از کل فروش گوشی‌های مبتنی بر اندروید را تشکیل داده‌اند. کاهش نسبت فروش دستگاه‌های مجهز به شاخه‌های فرعی اندروید در سال 2014 را می‌توان ناشی از سیاست‌های محدود کننده گوگل و همچنین آغاز عرضه گوشی‌های پروژه Android One این شرکت برشمرد. بدون شک موفقیت یا عدم موفقیت این پروژه تاثیر قابل توجهی در شرایط آینده شاخه‌های فرعی اندروید در بازار جهانی گوشی‌های هوشمند خواهد داشت.